Fons is in onze club een verzamelaar met in eerste instantie een hele brede
interesse in postgeschiedenis, een passie waarmee hij binnen nationale
studiekringen actief is. Voorgedrukte pagina's lagen nooit in zijn lijn en zo
ontstond een variatie aan materiaal op zijn eigengereide manier.
Wat is een postzegel?
Een postzegel is een klein stukje papier (tegenwoordig meestal gegomd of
zelfklevend), met een bepaalde waarde. Door een frankeergeldige postzegel op
een brief te plakken, wordt aangetoond dat de afzender porto heeft betaald voor
het versturen van een poststuk.
Het ontstaan van de
postzegel
Toen
de postzegel nog niet was bedacht, moest meestal de ontvanger van de post voor
de zending betalen. Dit gaf problemen als de geadresseerde de brief niet wilde
hebben of als hij verhuisd was. Dan bleef de postbode met de post zitten, zonder
dat de kosten voor bezorging konden geïnd worden.
In 1835, twee jaar voor het idee van Rowland,
stelde de Joegoslaaf Lovrenc Košir aan de
minister in Wenen voor opplakbare postrechtstempels
te laten vervaardigen. Deze zouden dan aan de adreskant of de
achterkant van een brief kunnen worden aangebracht, in plaats
van een lakstempel. Slovenië heeft een zegel aan Košir gewijd.
De Engelsman Sir Rowland Hill bedacht in
1837 het systeem om niet de ontvanger maar de
afzender van een brief de kosten voor het vervoer te laten
betalen. Hij wilde het systeem van tarieven vereenvoudigen.
Om te bewijzen dat hij had betaald, moest de afzender op het
postkantoor een bewijs van betaling kopen.
Dit bewijs van betaling is wat we nu kennen als postzegel. Als
die postzegel op een brief was geplakt, was de afzender "vrij
van belasting".
De Schot James Chalmers (1782-1853) was de
uitvinder die de zelfplakkende postzegel introduceerde en
hiermee het systeem van uniforme posttarieven.
De eerste postzegel ter
wereld
Het idee van Rowland Hill werd door het Britse parlement voor toepassing
aanvaard en door de Engelse koningin Victoria goedgekeurd.
Op 6 mei 1840 werd de allereerste postzegel ter
wereld op een brief geplakt. De postzegel toont het portret van
Koningin Victoria en de woorden postage en one penny.
Postage betekent port en one penny was het tarief dat voor een
gewone brief moest betaald worden.
Vanwege de kleur wordt deze eerste postzegel wel de Penny Black
(zwarte zegel van een penny) genoemd. Op deze eerste postzegel
werd geen landsnaam vermeld. Dat vond men toen niet nodig, want
men ging er van uit dat iedereen op de wereld koningin Victoria
kende.
Omdat het Verenigd Koninkrijk als eerste land postzegels uitgaf,
heeft dit land later het recht verkregen om geen landsnaam te
vermelden, in tegenstelling tot alle andere landen, die
postzegels uitgaven en die aansloten bij de wereldpostunie. Daar
stond tegenover, dat altijd het profiel van het staatshoofd in
een hoekje van de Britse postzegels zou staan.
De eerste Belgische
postzegel
In 1849 werden de eerste postzegels in België uitgegeven in navolging van de
postzegels die in Engeland en andere landen verschenen. Zoals voor veel landen
werd de Britse postdienst als voorbeeld gebruikt. De Belgische Post stuurde een
inspecteur, Louis Bronne, naar Engeland. Deze reis had als doel
om het revolutionaire idee van Rowland Hill, het versturen van post door middel
van vooruitbetaling met een postzegel als bewijs, te bestuderen.
Het eerste rapport van Bronne bleef echter zonder gevolg voor de
Belgen. Omdat vermoed werd dat de verliezen te hoog zouden
oplopen, werd voorlopig besloten geen postzegels uit te geven.
Uniforme tarieven en
invoering eerste postzegel
Op aandrang van de handel werd op 24 december 1847 echter een wet aangenomen die
in uniforme tarieven en de invoering van de eerste postzegel in België voorzag.
De twee belangrijkste hervormingen, die het gevolg waren van deze wet waren:
a) Vereenvoudiging van de frankeerkosten voor brieven. In het vervolg werden
twee afstands- en gewichtsschalen gebruikt voor de vaststelling van het te
betalen port.
b) De invoering van frankering vooraf met behulp van postzegels.
Lagere posttarieven
Net als in de omringende landen stimuleerde de invoering van de lagere tarieven
het postverkeer. Het aantal bezorgde brieven steeg in de periode van 1839 tot
1860 met 10 miljoen tot 17,5 miljoen brieven per jaar. Hierbij speelde de
toenemende economische activiteit en het toenemende alfabetisatie uiteraard ook
een grote rol.
Graveur Jacob Wiener
De graveur Jacob Wiener (1815-1899) werd benaderd om de
productie van de eerste postzegels van België in goede banen te leiden.
Uiteraard werd de Belgische koning op de eerste postzegel afgebeeld, zoals ook
in de omringende landen het geval was geweest. De vervaardiging van de gravure
werd door Robinson van de Engelse firma Perkins & Bacon uitgevoerd naar een
portret getekend door de Brusselse schilder Charles Baugniet.
Groendreef in Brussel
De postzegel werd gedrukt in een werkplaats in één van de bijgebouwen van het
oude spoorwegstation "Groendreef" in Brussel. De postzegels werden gedrukt in
diepdruk. Het papier was handgeschept en voorzien van een watermerk (twee
ineengevlochten letters "L".
Ingebruikname van de
eerste Belgische postzegels
Het in gebruik nemen van postzegels en het vervaardigen van de eerste Belgische
zegels, de "Epaulettes" werden aangekondigd door de wet van 24
december 1847 in de artikels 4 en 8.
Als model voor de gravure koos men het koninklijk portret,
getekend door
Charles Baugniet. De benaming "Epaulettes" komt
omdat de schouderstukken van het uniform van
koning Leopold I
zichtbaar zijn.
Voor de zegel van 10 centiem werd er slechts één drukplaats
gebruikt, terwijl er van de zegel van 20 centiem twee drukplaten
gemaakt werden.
De postzegel van 10 centiem werd uitgegeven in de bruine
kleur en was bestemd voor de frankering van brieven
beneden de 10 gram, welke maximum 30 km ver buiten de
verzendplaats moesten besteld worden.
Vele oplagen en veel
verschillen
Er werden vele oplagen gedrukt waardoor van zowel de waarde 10 als 20 centime
veel verschillende kleurverschillen bestaan. De eerste Belgische postzegels
werden ongetand uitgegeven.
Enkele voorbeelden van
brieven met het medaillon 40 centimen
En nog enkele voorbeelden van gelopen stukken met het medaillon van 40 cent.
Op dik en dun papier
In zijn verzameling rond de eerste postzegels denkt hij soms uit ruim en voegt
er tegelijk ook zegels van de buurlanden aan toe, zo o.a. zijn pagina rond de
eerste uitgiften van de Beneluxlanden met volgende zegels.
Tentoonstellingen en
behaalde resultaten
De eerste Belgische postzegels
05.09.2010
PUTTE Tentoonstelling op invitatie van Heemkring Het Molenijzer Niet competitief Ruim assortiment postzegels uit de begingeschiedenis van de Belgische filatelie, aangevuld met diverse gelopen stukken
Toen
de postzegel nog niet was bedacht, moest meestal de ontvanger van de post voor
de zending betalen. Dit gaf problemen als de geadresseerde de brief niet wilde
hebben of als hij verhuisd was. Dan bleef de postbode met de post zitten, zonder
dat de kosten voor bezorging konden geïnd worden.
