De eerste Belgische postzegels
Alfons STEURS

Postgeschiedenis verzameling


Fons is in onze club een verzamelaar met in eerste instantie een hele brede interesse in postgeschiedenis, een passie waarmee hij binnen nationale studiekringen actief is. Voorgedrukte pagina's lagen nooit in zijn lijn en zo ontstond een variatie aan materiaal op zijn eigengereide manier.

Wat is een postzegel?

Een postzegel is een klein stukje papier (tegenwoordig meestal gegomd of zelfklevend), met een bepaalde waarde. Door een frankeergeldige postzegel op een brief te plakken, wordt aangetoond dat de afzender porto heeft betaald voor het versturen van een poststuk.

Het ontstaan van de postzegel

Toen de postzegel nog niet was bedacht, moest meestal de ontvanger van de post voor de zending betalen. Dit gaf problemen als de geadresseerde de brief niet wilde hebben of als hij verhuisd was. Dan bleef de postbode met de post zitten, zonder dat de kosten voor bezorging konden geïnd worden.

In 1835, twee jaar voor het idee van Rowland, stelde de Joegoslaaf Lovrenc Košir aan de minister in Wenen voor opplakbare postrechtstempels te laten vervaardigen. Deze zouden dan aan de adreskant of de achterkant van een brief kunnen worden aangebracht, in plaats van een lakstempel. Slovenië heeft een zegel aan Košir gewijd.

De Engelsman Sir Rowland Hill bedacht in 1837 het systeem om niet de ontvanger maar de afzender van een brief de kosten voor het vervoer te laten betalen. Hij wilde het systeem van tarieven vereenvoudigen.

Om te bewijzen dat hij had betaald, moest de afzender op het postkantoor een bewijs van betaling kopen.

Dit bewijs van betaling is wat we nu kennen als postzegel. Als die postzegel op een brief was geplakt, was de afzender "vrij van belasting".

De Schot James Chalmers (1782-1853) was de uitvinder die de zelfplakkende postzegel introduceerde en hiermee het systeem van uniforme posttarieven.

De eerste postzegel ter wereld

Het idee van Rowland Hill werd door het Britse parlement voor toepassing aanvaard en door de Engelse koningin Victoria goedgekeurd.

Op 6 mei 1840 werd de allereerste postzegel ter wereld op een brief geplakt. De postzegel toont het portret van Koningin Victoria en de woorden postage en one penny.

Postage betekent port en one penny was het tarief dat voor een gewone brief moest betaald worden.

Vanwege de kleur wordt deze eerste postzegel wel de Penny Black (zwarte zegel van een penny) genoemd. Op deze eerste postzegel werd geen landsnaam vermeld. Dat vond men toen niet nodig, want men ging er van uit dat iedereen op de wereld koningin Victoria kende.

Omdat het Verenigd Koninkrijk als eerste land postzegels uitgaf, heeft dit land later het recht verkregen om geen landsnaam te vermelden, in tegenstelling tot alle andere landen, die postzegels uitgaven en die aansloten bij de wereldpostunie. Daar stond tegenover, dat altijd het profiel van het staatshoofd in een hoekje van de Britse postzegels zou staan.

De eerste Belgische postzegel

In 1849 werden de eerste postzegels in België uitgegeven in navolging van de postzegels die in Engeland en andere landen verschenen. Zoals voor veel landen werd de Britse postdienst als voorbeeld gebruikt. De Belgische Post stuurde een inspecteur, Louis Bronne, naar Engeland. Deze reis had als doel om het revolutionaire idee van Rowland Hill, het versturen van post door middel van vooruitbetaling met een postzegel als bewijs, te bestuderen.

Het eerste rapport van Bronne bleef echter zonder gevolg voor de Belgen. Omdat vermoed werd dat de verliezen te hoog zouden oplopen, werd voorlopig besloten geen postzegels uit te geven.

Uniforme tarieven en invoering eerste postzegel

Op aandrang van de handel werd op 24 december 1847 echter een wet aangenomen die in uniforme tarieven en de invoering van de eerste postzegel in België voorzag. De twee belangrijkste hervormingen, die het gevolg waren van deze wet waren:
a) Vereenvoudiging van de frankeerkosten voor brieven. In het vervolg werden twee afstands- en gewichtsschalen gebruikt voor de vaststelling van het te betalen port.
b) De invoering van frankering vooraf met behulp van postzegels.

Lagere posttarieven

Net als in de omringende landen stimuleerde de invoering van de lagere tarieven het postverkeer. Het aantal bezorgde brieven steeg in de periode van 1839 tot 1860 met 10 miljoen tot 17,5 miljoen brieven per jaar. Hierbij speelde de toenemende economische activiteit en het toenemende alfabetisatie uiteraard ook een grote rol.

Graveur Jacob Wiener

De graveur Jacob Wiener (1815-1899) werd benaderd om de productie van de eerste postzegels van België in goede banen te leiden. Uiteraard werd de Belgische koning op de eerste postzegel afgebeeld, zoals ook in de omringende landen het geval was geweest. De vervaardiging van de gravure werd door Robinson van de Engelse firma Perkins & Bacon uitgevoerd naar een portret getekend door de Brusselse schilder Charles Baugniet.

Groendreef in Brussel

De postzegel werd gedrukt in een werkplaats in één van de bijgebouwen van het oude spoorwegstation "Groendreef" in Brussel. De postzegels werden gedrukt in diepdruk. Het papier was handgeschept en voorzien van een watermerk (twee ineengevlochten letters "L".

Ingebruikname van de eerste Belgische postzegels

Het in gebruik nemen van postzegels en het vervaardigen van de eerste Belgische zegels, de "Epaulettes" werden aangekondigd door de wet van 24 december 1847 in de artikels 4 en 8.

Als model voor de gravure koos men het koninklijk portret, getekend door Charles Baugniet. De benaming "Epaulettes" komt omdat de schouderstukken van het uniform van koning Leopold I zichtbaar zijn.

Voor de zegel van 10 centiem werd er slechts één drukplaats gebruikt, terwijl er van de zegel van 20 centiem twee drukplaten gemaakt werden.

De postzegel van 10 centiem werd uitgegeven in de bruine kleur en was bestemd voor de frankering van brieven beneden de 10 gram, welke maximum 30 km ver buiten de verzendplaats moesten besteld worden.

Vele oplagen en veel verschillen

Er werden vele oplagen gedrukt waardoor van zowel de waarde 10 als 20 centime veel verschillende kleurverschillen bestaan. De eerste Belgische postzegels werden ongetand uitgegeven.

Enkele voorbeelden van brieven met het medaillon 40 centimen

En nog enkele voorbeelden van gelopen stukken met het medaillon van 40 cent.

 

Op dik en dun papier

 

In zijn verzameling rond de eerste postzegels denkt hij soms uit ruim en voegt er tegelijk ook zegels van de buurlanden aan toe, zo o.a. zijn pagina rond de eerste uitgiften van de Beneluxlanden met volgende zegels.

 

Tentoonstellingen en behaalde resultaten


De eerste Belgische postzegels
05.09.2010PUTTE
Tentoonstelling op invitatie van Heemkring Het Molenijzer
Niet competitief
Ruim assortiment postzegels uit de begingeschiedenis van de Belgische filatelie, aangevuld met diverse gelopen stukken

Info      Kalender      Clubblad      Historiek      In de pers      Uitgiften       Verzamelingen       Links