Le Courrier de La Grande Peche 1730-1940 Luc SELIS
Postgeschiedenis verzameling
Eind 2018 startte Luc – als lid van de Nederlandse
Academie voor Filatelie - met de publicatie in het
tijdschrift “De Postzegel” van reeks artikelen rond
“La Grande Pêche”, waarin het post- en
telegraafverkeer van, naar en over de
kabeljauwvisserij in de Noord-Atlantische wateren in
de periode 1750-1990 uitgezet werd. Wij nemen
hieruit alvast enkele interessante passages over,
die de verzameling verduidelijken.
Wat is “La Grande Pêche?”
De kabeljauwvisserij in de Noord-Atlantische
Oceaan vangt aan bij het begin van de 16de eeuw,
waarbij vooral Spaanse en Portugese vissers het
voortouw namen. De toenemende kolonisatie van
gebiedsdelen door vooral de Fransen en de Engelsen
zorgden ervoor dat vooral de Franse vissers het
voortouw namen in de jacht op kabeljauw in de 4
voornaamste gebieden van de Noord-Atlantische
Oceaan: Newfoundland (Terre Neuve), Groenland,
Ijsland en de Lofoten (eilandengroep voor de Noorse
kust. Vanaf de 18de eeuw vertrokken elk jaar in het
voorjaar honderden kabeljauwvissers naar deze rijke
visgebieden.
“La Grande Pêche” verschilt van alle
andere types van visvangst (zoals kustvisserij)
doordat de vissers 8 tot 9 maanden onafgebroken in
de visgebieden verbleven. Tot 1845 waren er geen
officiële postverbindingen met de afgelegen
visgebieden, briefwisseling werd vooral meegegeven
met bevoorradingsschepen die heen en weer voeren
tussen de visgebieden en Frankrijk en alzo lange
tijd de enige wijze waren waarop post uitgewisseld
werd tussen de vissers en hun reders en familie in
het vaderland. Vanaf 1845 begon de ALLEN LINE een
regelmatige postdienst tussen Engeland en Canada,
waarbij ook St-Pierre & Miquelon via Halifax bereikt
werden.
Er wordt een overzicht verschaft over de
wijzen waarop alle soorten van post, verbonden aan
“La Grande Pêche”, heen en weer reisden van en naar
de visgebieden. De meeste stukken uit deze
verzameling dienen als zeldzaam tot zeer zeldzaam
beschouwd te worden. De briefwisseling van de French
shore wordt niet behandeld.
Epistolaire brieven Men
spreekt over apostolaire brieven, wanneer het gaat
om brieven, die een boodschap via derden, al dan
niet via allerlei tussenstations, naar zijn
bestemming brachten, waarbij een behoorlijke tijd
kon verstrijken tussen verzending en aankomst.
Specifiek voor “La Grande Pêche” gaat het over
brieven, die vanuit de visgebieden, via alle
mogelijke schepen die naar het Zuiden reisden,
meegegeven werden en in de haven waar het schip
eerst aankwam, via de officiële post aldaar naar hun
bestemming gebracht werden.
Deze vervoerswijze werd
actief gebruikt vanaf begin van de 18de eeuw tot er
meer geregelde postdienst van en naar de visgebieden
ontstond rond 1850. Omdat de Engelsen de eilanden
St-Pierre & Miquelon bezetten tussen 1793 en 1817
was er beduidend minder (Franse) visserij in het
gebied en bijgevolg nog minder postverkeer. Naast de
(meeste) brieven, die in Franse havens afgegeven
werden, vindt men ook brieven gepost in Spanje,
Portugal en zelfs Italië. De verzameling toont
verschillende voorbeelden. Hierbij twee hieruit:
27.9.1750: Van
Lyon naar St. Malo. Tarief 12 sous (=sols,
1/2O van een Frans pond, in gebruik tot
1795).
Een kapitein
schrijft aan zijn reden: “ Wij vernemen de
slechte vangst van onze Terre-Neuviërs, die
zou te wijten zijn aan de pest aan boord…
Wij overwegen om de visserij te verlaten.
13.12.1834: Van
Lisboa via Spanje, Franse grens St
Jean-de-Luz naar St-Brieux. Tarief 22
deciemen (tarief 1.7.1832), 4 dec voor 3de
gewicht (10 gr linksboven) +18 dec
binnenland 500 tot 600 km vogelvlucht 3de
gewicht. Cijfer 2, deel buitenland.
Een kapitein
schrijft aan zijn reden: “Ons schip Le
Pauline (?) aangekomen in Lissabon. We
lossen de kabeljauw en hopen de 22ste in
Marseille aan te komen…”.
Brieven
van en naar de visgebieden Via pakketboten – diverse
routes, meeste via Engeland
26.7.1855: Van SP&M via Halifax met Engelse pakketboot naar Granville.
Tarief 12 deciemen (1ste gewicht) in gesloten postzak via Engeland.
Tweede administratieve stempel van SP&M, een vijftal brieven gekend met deze stempel.
12.1.1875: Van SP&M via Bordeaux naar Cherbourg. Tarief 25ct – Tarif militaire
1.9.1871 tot 31.12.1875.
Gefrankeerd met Ceres zegel van 25ct. Stempel “Service de Santé” als bewijs van recht op lager tarief.
Enige gekende brief met dit militaire tarief & frankering
Via Franse
hospitaalschepen De levens- en werkomstandigheden op
de vissersschepen waren allesbehalve rooskleurig. Om
hier enigszins wat verbetering in te brengen, werd
in Frankrijk de organisatie “Les oeuvres de Mer”
opgericht, die vanaf 1896 hospitaalschepen liet
bouwen en op missie zond naar de visgebieden in de
Noord-Atlantische wateren.
Daarnaast werden kleine
hospitalen en gasthuizen (Foyers de Marins) gebouwd
op de kusten van Saint-Pierre, Ijsland en Noorwegen.
Bedoeling was, dat vissers konden herstellen van
ziekte en verwondingen en tevens af en toe een
beetje rust kregen in een meer comfortabele
omgeving, dan die van de kleine vochtige en
stinkende slaapbritsen op de vissersschepen.
Hospitaalschepen werden ook gebruikt als
relais-station voor het uitwisselen van brieven van
en naar de vissers. In de periode 1897 tot 1917
werden niet minder dan 537.000 brieven behandeld,
volgens de archieven van de organisatie. Een enorme
hoeveelheid, verbazingwekkend als men weet dat
slechts enkele tientallen van deze brieven bewaard
zijn gebleven.
Ook hier weer enkele voorbeelden uit
de verzameling:
Briefomslag uitgedeeld in Maison des Oeuvres de Mer (Foyer des Marins) in SP&M, afgegeven aan hospitaalschip St-Pierre II, gefrankeerd bij aankomst in St-Servan Frankrijk op 26.9.1901 (15ct. Tarief van 1.5.1878) verzonden naar Matignon.
Brief op zee ontvangen door hospitaalschip Ste-Jeanne, gepost te St. Pierre & Miquelon op 5.6.1923 naar Frankrijk, aankomst 13.9.1926. Enige gekende brief van dit schip.
Via de reguliere postboten van
St-Pierre & Miquelon Tussen de eilanden van St.
Pierre & Miquelon waren ook meerdere officiële
postboden in dienst vanaf late 19de eeuw. Zij
verzorgden de verbinding met Halifax en onderweg
namen ook zij post aan van vissersboten en
hospitaalschepen, welke ze op hun route tegenkwamen.
Aan boord van deze postschepen werden echter geen
stempels geplaatst op de behandelende post; die werd
afgegeven op de postkantoren op hun route zonder
verdere interventie.
Onderstaand enkele briefkaarten
van de postboten van SP&M:
De postboot Pro Patria in gebruik tussen 1893 en 1931
De postboot Miquelon, bedekt met ijs ..
(circa 1950)
Via diplomatieke
valies Zoals in de meeste landen en kolonies bestond
er ook een postdienst via de zogeheten “Diplomatieke
valies”. De brieven werden in een gesloten en
verzegelde koffer geplaatst en werden nooit
gecontroleerd, ook niet tijdens
oorlogsomstandigheden. Hoewel uitsluitend bedoeld
voor het versturen van confidentiële diplomatieke
post, werd er blijkbar toch als eens een
uitzondering gemaakt. Tot op heden is slechts één
enkele brief gevonden, die onbetwistbaar met de
diplomatieke valies uit de kolonie naar Frankrijk is
gebracht en lokaal met de gewone post naar de
bestemming vervoerd werd.
Brief afgegeven op het Frans consulaat te St.John’s, Newfoundland. Blauwe stempel “Ministère des Affaires Etrangères” en “SIMPLE TAXE” om te vermijden dat de brief in Frankrijk alsnog met strafport belast zou worden. Van Parijs op 18.11.1932 verstuurd naar St. Servan. Het betreft een brief van Kapitein Grumellon aan zijn echtgenote – weinig diplomatieke inhoud dus. Enige gekend exemplaar tot dusver.
Briefwisseling
tijdens de 1ste wereldoorlog Van bij het begin van
WO I viel de kabeljauwvaart naar de N-Atlantische
wateren zo goed als volledig stil. De redenen
daarvoor zijn vrij logisch: vele vissers dienden
zich te melden voor dienst in het Franse leger, vele
vissersboten maar ook hospitaal- en
bevoorradingsschepen werden door de militaire
overheid opgeëist en de Duitsers werden actief met
onderzeeërs en mijnenvelden op de scheepsroutes en
nabij de Franse havens. Dit leidde dan ook tot het
nagenoeg volledig opdrogen van het postverkeer. De
enige tot dusver gekende vijf brieven werden
teruggevonden bij een familie van een visser, die in
april 1918 naar de Grand Banc bij Newfoundland ging
vissen en in oktober, kort voor het einde van de
oorlog naar Frankrijk terugkeerde.
De matige
kwaliteit van deze vijf brieven is te wijten aan hu
verblijf van 6 maanden op een vochtige vissersboot,
maar dat wordt ruimschoots goedgemaakt door hun
zeldzaamheid: het zijn de enige gekende brieven van
“La Grande Pêche” tijdens WO I.
Luc toonde de vijf
brieven – wij nemen hier slechts de eerste over:
5.4.1918: Eerste brief van Chartres naar een visser aan boord van de driemaster-gaëlette Saint Meen (met kapitein Léssard) in de haven van Bordeaux.
Ontvangen op het schip op 9 april. Tarief 15ct, binnenlands tarief van 1.1.1917
Briefwisseling met
de Franse Antillen De Franse kolonies Martinique en
Guadeloupe behoren tot de Bovenwindse Eilanden van
de Kleine Antillen. De inheemse bevolking, incluis
de slaven die er in de 17de eeuw door Franse
handelaars naartoe gebracht zijn, waren en zijn
liefhebbers van kabeljauw en er was dus ook een
bloeiende handel in de vis, gevangen in de
Noord-Atlantische wateren. Van deze handel zijn ook
(zeldzame) postale sporen te vinden.
Een stuk
hieruit:
26 juni 1864: Van Pont-à-Pitre (Guadeloupe) met Engelse pakketboot naar Granville. Frankering Aigle met stomme puntstempel.
Tarief 1,40Fr (dubbelport), nieuw tarief vanaf 1.1.1857.
Vrachtbieven en diversen
5.4.1851
Van London naar Cadiz
Binnenzijde van de brief
Telegrammen Er
waren op het eiland St-Pierre twee telegraafkantoren
via een rechtstreekse onderzeese kabel met Frankrijk
en New-York verbonden.
5.4.1851
Telegram: Compagnie Française du télégraphe de Paris à New York op 30.6.1887.
Gecodeerd van Bordeaux naar St-Pierre à Miquelon.
Gezien de grote concurrentie in de kabeljauwvisserij werden vele telegrammen gecodeerd.
Ocean Letters Een Ocean
letter is een zeldzaam type telegram, verstuurd van
een schip naar een ander schip dat de boodschap op
een speciaal formulier noteerde en deze per port
verstuurde vanuit de eerste haven waar men aankwam.
Ocean letters zijn op zich al relatief zeldzaam;
deze met betrekking op La Grande Pêche zijn uiterst
zeldzaam.
Lettre-Ocean van Compagnie Radio-Maritime. Op4.8.1925 getelegrafeerd van chalutier Viana naar mailboot SS De Grasse, die de boodschap aan land bracht in Le Havre en per post verstuurde naar Mme Grumellon, vrouw van de kapitein van de Viana (trois-mats gaélette, vergaan in storm op 27 mei 1932).
Afzender is Celestin Grumellon, kapitein en marine-bioloog die zijn ervaringen op de Grand Banc meedeelt. Tarief 50ct, voor brief binnenland.
Tot
dusver een bondige resumé van het artikel, dat Luc,
verdeeld over verschillende maandbladen van “De
Postzegel” – uitgiftes KVBP – publiceerde.
Zowel het
plan als de verzameling zelf, waarmee hij voor het
eerst competitief uitpakte te Wetteren in 2019, werd
opgesteld in het Frans en in het Engels, allebei
officiële FIP talen. De verzameling telde meteen
vanaf de start 7 kaders aan 16 pagina’s.
Het plan in
het Frans en Engels:
Introduction
Depuis le XVIe
siècle, beaucoup des bateaux de pêche français
naviguent vers les riches eaux de pêche de
l’Atlantique Nord, autour de Terre-Neuve, du
Groenland, de l’Islande et de la Norvège, pour
pêcher la morue, un aliment très prisé en France et
dans ses colonies. Les bateaux de pêche sont restés
plusieurs mois, parfois de février à novembre, dans
les lieux de pêche, loin de la famille et des amis.
Le trafic de courrier entre les bateaux de pêche et
leur équipage, d’une part, et leurs familles et les
armateurs, d’autre part, suivait les itinéraires les
plus divers. Avant 1845, il n'existait aucune
liaison postale officielle entre les lieux de pêche
et les pays d'origine. Il n'y avait que des lettres
épistolaires, des histoires transmises aux
capitaines et transmises aux destinataires. Les
récits ont été écrits dans une lettre à l’arrivée
dans les ports européens et amenés à leur
destination avec le courrier local, une
communication indirecte. Avec l’introduction des
paquebots entre les lieux de pêche et l’Europe vers
1845, un trafic postal plus ou moins normal a
progressivement commencé à apparaître. Mais d'autres
voies ont également été utilisées : par les
navires-hôpitaux, les navires d'assistance militaire
et les navires de ravitaillement. But de la
collection La collection présentée donne un aperçu
détaillé de l’ensemble du trafic de lettres et de
télégrammes relative au La Grande Pêche entre 1730
et la seconde guerre mondiale. Tous les itinéraires
postaux possibles sont montrés, avec une attention
particulière pour les différents tarifs postaux
possibles. Une attention particulière est également
accordée au contenu de la correspondance fournie, le
cas échéant.
Plan de la collection. 1. Les lettres
épistolaires 2. Saint Pierre & Miquelon 3.
Terre-Neuve 4. Nouvelle Ecosse 5. Groenland 6.
Norvège 7. Islande 8. Navires-hôpitaux 9. Foyer des
Marins 10. Navires d’assistance militaire 11. La
valise diplomatique 12. La Grande Guerre 13. Le
commerce triangulaire 14. Les télégrammes 15. Divers
Introduction Since the sixteenth century, many
French fishing vessels have been sailing to the rich
waters of the North Atlantic, around Newfoundland,
Greenland, Iceland and Norway, to fish cod, a very
popular source of food in France and its colonies.
The fishing boats stayed for several months,
sometimes from February to November, in the fishing
grounds, away from family and friends. Mail traffic
between fishing vessels and their crews on the one
hand, and their families and shipowners, on the
other, followed the most diverse routes. Before
1845, there were no formal postal links between the
fishing grounds and the fishermen’s countries of
origin. There were only epistolary letters, stories
told to the captains and passed on to the
addressees. The stories were laid down in letters,
posted on arrival in European ports and brought to
their destination with local mail, an indirect
communication. With the introduction of mail
steamers between the countries near the fishing
grounds and Europe around 1845, a normalised postal
traffic gradually began to appear. But other, more
peculiar routes were also being used: by hospital
ships, military assistance ships and supply ships.
Purpose of the collection The collection presented
gives a detailed overview of all the traffic of
letters and telegrams related to the cod fishing
expeditions between 1730 and the Second World War.
All possible postal routes are shown, with
particular attention to the various postal rates on
these routes. Particular attention is also given to
the content of the correspondence provided, where
appropriate.
Plan of the collection 1. Epistolary
letters 2. Saint Pierre & Miquelon 3. Newfoundland
4. Nova Scotia 5. Greenland 6. Norway
7. Iceland 8.
Hospital ships 9. Seafarers’ homes 10. Military
Assistance Vessels 11. The diplomatic bag 12. The
Great War 13. Triangular trade 14. Telegrams
15.
Miscellaneous Bronnen: HISTOIRE DE LA GRANDE PÊCHE –
Robert de LOTURE – Editions L’Ancre de Marine – 1994
- L’ŒUF des MER – Amiral Henri DARRIEUS – Editions
L’Ancre de Marine – 1990 - FORCATS DE L’OCEAN –
Lionel MARTIN – Editions HERMÉ – 1986 - LA GRANDE
PÊCHE – Abbé GROSSETETE – Editions L’Ancre de Marine
– 1988 - MAIL FROM THE FRENCH SHORE OF NEWFOUNDLAND
– J. TAYLOR & H. SLABBINCK – Friesenpress – 2014 -
LA GRANDE PÊCHE – Joseph BERGIER - Les Feuilles
Marcophiles – 1992 - LES GOELETTES FLAMANDES A
ISLANDE – Jean-Pierre MELIS – Editions Chasse-Maree
– 2006 - POSTE MARITIME PREPHILATELIQUE –
BERGIER/POTHION – Les Feuilles Marcophiles – 1990 -
LA DESSERTE DES COLONIES FRANCAISES PAR LES
PAQUEBOTS REGULIERS BRITTANIQUES, ET LES TAXES
APPLIQUEES SUR LES CORRESPONDANCES NON AFFRANCHIES
EN PROVENANCE DES COLONIES DE 1849 A 1863 – Henri
TRISTANT – Les Feuilles Marcophiles – 1990 - LE
COURRIER DE LA GRANDE PECHE –
Langlois/Salles/Parlange et autres – La
Documentation Philatélique – Janvier 1959 - PECHEUR
D’ISLANDE – Pierre LOTI – 1886 - Archives of LLOYDS
Ships Register. - Tarifs pour ou des Militaires –
Jean-Louis BOURGOUIN. World Wide Web. - OCEAN
Letters – Introduction – Roger HOSKING - OCEAN
Letters – The Sequel – Roger HOSKING - Catalogue des
Timbres de France – Yvert&Tellier – 1978 - Catalogue
des Timbres des colonies Françaises – Yvert&Tellier
2007 - Les Armateurs de Bordeaux – Bordeaux
Aquitaine Marine – World Wide Web - Les bateaux de
la Bretagne Nord aux derniers jours de la voile.
Jean LE BOT. Grenoble : Glénat, 1990. - Les pêcheurs
français en Islande. Reykjavik, Elin PALMADOTTIR.
Islande : Edition Mal Og Menning, 2005. - Mémoire de
la pêche. Guy PRIGENT. Rennes: Apogée, 2007. - La
grande aventure des Terre-Neuvas de la baie de
Saint-Brieuc. Christian QUERRE. Saint-Brieuc :
éditions du Dahin, 1998. - Souvenirs de Binic
(1900-1960). QUERRE, Christian LERIBAUX, Philippe.
Binic : éditions du Dahin, 2004. - JOURNAL DE BORD –
NAVIRE GURE HERRIA – Capitaine Célestine GRUMELLON –
1935. - The Guardian
Archive/first-cod-war-iceland-britain-fish-1958. -
Internet / The World Wide Web – Various.
Tentoonstellingen :
Le Courrier de La Grande Peche 1730-1940
15-16.06.2019
WETTEREN WETTERIANA 2019 - Regionaal Kampioenschap Regio's O.+ W. Vlaanderen Competitieve deelname GROOT GOUD 96% + Grand Prix geschenk Min. van Staat Herman De Croo via externe deelname
16 - 18.12.2021
S HERTOGENBOSCH - NL HERTOGPOST 2021 Nationale competitieve tentoonstelling Competitief GROOT GOUD 96 % + 1ste Prijs 10 kaders (via externe deelname)
31.3 - 3.4.2022
BOEDAPEST (HONGARIJE) HUNFILEX 2022 Internationale FIP Tentoonstelling Competitief GROOT VERGULD ZILVER 85% Titel: Mail from the great cod fishery 1730-1940 (Via externe deelname)
10 - 12.06.2022
ANTWERPEN ANTVERPIA 2022 Nationale Competitieve tentoonstelling Competitief GROOT GOUD 97 % 1ste prijs Medaille vd Koning bekroning voor alle inzendingen Antverpia (via externe deelname)
27 -29.10.2022
ULM (D) Duits Kampioenschap postgeschiedenis Postgeschichte Live Deelname Geen quotering via externe deelname
8-12.11.2022
CAPE TOWN - ZUID AFRIKA Cape Town 2022 Internationale FIP Tentoonstelling Competitief GOUD 90 % Onder titel "Mail from the Great Cod Fishery 1725-1940 (Externe deelname)
27.11-2.12.2023
BANGKOK THAILAND 2023 FIP Wereldkampioenschap Competitief GOUD 92% Titel "Mail from the Great Cod Fishery 1713-1940" 8 kaders (Externe deelname)
17-20.10.2024
KOPENHAGEN HAFNIA 2024 Europese Competitieve Tentoonstelling In Oksnehallen Competitief GOUD 90% Onder titel La grande pêche - Mail from the French great cod fishery 1713-1940
