De eclectische architectuur van Zurenborg (Berchem) Luc SELIS
Prentbriefkaarten verzameling
Toen bekend gemaakt werd, dat men in oktober 2016 binnen het in België
nieuwe verzameldomein “Prentbriefkaarten” zou uitpakken met een 1ste
nationale competitieve tentoonstelling te Lede toonde Luc hiervoor
onmiddellijk de nodige belangstelling en hij diende tijdig het vereiste
inschrijvingsformulier in.
De verzameling werd ingeleid als volgt:
De wijk Zurenborg te Berchem-Antwerpen is ontstaan op de
gronden van de baron Osy de Wichem en werd genoemd naar de hoeve Zurenborg
die op de grens lag tussen Berchem en het Antwerpse buurtschap Haringrode.
De hoeve werd op haar beurt genoemd naar de omliggende destijds
waterzieke verzuurde bodem waar ze als borg op stond. Het ontstaan van de
wijk werd gestimuleerd door de bouw van het station Borgerhout (huidige
station Antwerpen-Oost) in 1873.
Oorspronkelijk was het bedoeling om vooral magazijnen, handel en
horeca in de buurt van het station in te richten, maar bij gebrek aan
belangstelling van handel werd de wijk voornamelijk als residentiële
woonwijk ontwikkeld. De wijkontwikkeling werd uitgevoerd door de
Société Anonyme pour la Construction de Maisons Bourgeoises.
Zoals de naam van de ontwikkelingsmaatschappij het zelf zegt, was de wijk
vooral bedoeld voor de (gegoede) burgerij.
Daardoor was er veel aandacht voor verkavelingswijze, schoonheid van
gebouwen, bestrating en wijfverfraaiing.
De ontwikkeling van de Cogels-Osylei (1881-1914) liep parallel met
de hoogdagen van bouwstijlen als jugendstil, art nouveau, eclectische stijl
en neoclassicisme. Naar deze periode wordt nostalgisch verwezen met de
Franse term “Belle Epoque” (het mooie tijdperk).
Architecten als Jacques de Weert, Jules Hofman en Joseph Bascourt
hebben hier fraaie woningen ontworpen voor de gegoede burgerij. Met name bij
huizen als “De Roos” (nr 46) en “De Zonnebloem” (nr 50), ontworpen door
architect Jules Hofman, en “De Irisi” (nr 44) door architect Van den Bossche
en “Quinten Matsijs” (nr 80) door Jacques De Weerdt zijn fraaie art nouveau
elementen verwerkt in de façades.
Ook in de nabijgelegen straten als Transvaalstraat en de
Waterloostraat zijn veel fraaie huizen te bewonderen. In het bijzonder het
ensemble huizen “De vier jaargetijden” ontworpen door architect Joseph
Bascourt is speciaal. Ook de façades van onder meer “Les Mouettes”,
“Napoleon” en “Waterloo” in de Waterloostraat hebben veel fraaie details. In
de jaren zestig stonden de Cogels-Osylei en de naburige straten op de
nominatie om te worden gesloopt en plaats te maken voor een groot kantoren-
en appartementencomplex. Deze plannen zijn uiteindelijk niet doorgegaan en
de wijk is sinds 1984 beschermd als stadsgezicht en de meeste huizen zijn
geklasseerd als monument.
Doel van de verzameling
In de periode
1896-1910 werden door diverse uitgevers prentbriefkaarten uitgegeven van de
vele markante huizen uit de wijk Zurenborg. De verzamelaar betracht zoveel
mogelijk van deze prentbriefkaarten samen te brengen en deze samen met de
gegevens van de woning (architect, bouwjaar e.d. indien gekend) te tonen.
Voor elk deel van de wijk worden, waar bestaand, ook één of meerdere
overzichtsfoto’s gevoegd.
Plan van de verzameling
De getoonde
verzameling volgt de stratenindeling van de wijk Zurenborg met nadruk op het
gebied ten zuiden van de spoorweg. Per straat wordt dan de volgorde van de
huizen gevolgd. Voor de hoofdstraat, de Cogel-Cosylei, wordt vanwege het
grote aantal panden de pare en onpare kant van de straat apart behandeld om
de prentbriefkaarten zoveel mogelijk te laten aansluiten.
De getoonde prentbriefkaarten zijn een extract uit een grotere
verzameling.
Op de tweede pagina van dit plan vindt men een stratenplan van de wijk
met aanduiding van de voornaamste straten.
Geraadpleegde werken
- Belle Epoque Zurenborg Antwerpen Hans Roels / Serge Vermeir
Uitgeverij Pandora 1996
- Op wandel door de Belle Epoque / Cogels-Osylei Jan Possemiers /
Alex Elaut Uitgeverij Standaard 1988 - Op wandel door de
Belle Epoque Jan Possemiers / Alex Elaut Uitgeverij Patraco
2004 - De Art Nouveau-architectuur in het Antwerpse: een
doorsnee Vanhove B. licentiaatsverhandeling, Gent, 1978
- Inventaris Onroerend Goed
- Website Herwaarderingsplan Zurenborg - Erfgoed Stad Antwerpen
Enkele voorbeelden van prentbriefkaarten :
In de vijf vlakken met in totaal 80 pagina’s pakte hij
meteen uit met zeer veel bijzondere stukken voor het uitwerken van zijn
studie rond de flamboyante bouwstijlen in Zurenborg in de periode 1885-1910.
En met succes. Dat was duidelijk met zijn behaalde 1ste plaats
tijdens “Leda 2016” en zijn latere scores op nationaal en internationaal
vlak.
Tentoonstellingen :
De eclectische architectuur van Zurenborg (Berchem)
22.10.2016
LEDE LEDA 2016 - Nationaal kampioenschap 1ste editie Discipline Prentbriefkaarten Competitief GROOT GOUD 96 % 1ste plaats
